Doornappel
Doornappel is een eenjarige plant uit de Nachtschadefamilie. De precieze herkomst is niet bekend, maar waarschijnlijk is de doornappel afkomstig uit Noord-Amerika. In de 16e eeuw is de soort in Spanje geïntroduceerd en daar verwilderd. Inmiddels komt de doornappel in vrijwel heel Europa voor. De doornappelplant is giftig voor mensen en dieren en vormt in heel West-Europa een steeds groter probleem in de akkerbouw
Hoe herken ik Doornappel?
Doornappel (Datura stramonium) is een eenjarige plant uit de Nachtschadefamilie (Solanaceae) die tot twee meter hoog kan worden. De grote bladeren zijn driehoekig tot omgekeerd eirond en hebben een grof getande rand. De bladeren zijn aan bovenkant donkergroen en lichter groen aan de onderkant. De bovenzijde van de bladsteel is heel fijn behaard. De ronde stengel heeft een regelmatige vertakking en kleurt later in het seizoen rood. De trechter- of trompetvormige bloemen zijn opvallend groot en zijn herkenbaar aan de vijf ongelijke 'tanden'. De kleur varieert van wit tot paarsblauw.
Na de bloei vormt de plant bolster-achtige vruchten, de doornappel. Als de zaden rijp zijn opent de vrucht zich met vier kleppen en de platte zaden worden door de wind verspreid. Elke plant produceert 500 tot 5.000 zaden, die tot 30 jaar in de bodem kunnen overleven. In het najaar sterft de plant af, alleen de zaden overwinteren. Alle delen van de plant bevatten gevaarlijke gehaltes van tropaanalkaloïden (atropine, hyoscyamine en scopolamine). Als de plant op een stikstofrijke plaats groeit neemt de concentratie aan alkaloïden toe.
Variëteiten
De witbloeiende, gestekelde variëteit (Datura stramonium var. stramonium) komt verreweg het meest voor, maar ook de variëteit 'Tatula' met licht violette, paarsige bloemen en donkerpaarse stengeldelen is regelmatig te vinden. De ongestekelde variëteiten (godronii en inermis) zijn zeldzaam in Nederland en België.
Klik op de afbeeldingen om ze te vergroten.
Herkomst – Waar komt Doornappel vandaan?
De precieze herkomst van doornappel is niet bekend, maar waarschijnlijk is ze afkomstig uit Noord-Amerika (van Mexico tot Zuidoost-Canada). In de 16e eeuw is de plant in Spanje ingevoerd en verwilderd op akkers, in moestuinen, langs wegranden en op verwaarloosde stukken land. Doornappel is inmiddels sedert eeuwen in heel Europa te vinden, behalve in het uiterste noorden.
Verspreiding – Waar komt Doornappel voor?
Doornappel is een pionier en cultuurvolger die groeit in de zeeduinen, maar ook in moestuinen, akkers (hakvruchtakkers), voedselrijke ruigten, langs veldwegen en op verwaarloosde, open terreinen, bijvoorbeeld op plekken waar gebouwen zijn afgebroken. Ook in de uiterwaarden langs de rivieren is de soort te vinden. De plant is vrij algemeen in het rivierengebied, in de Zeeuwse en Hollandse duinen, in stedelijke gebied en in de Kempen.
Risico’s - Wat zijn de problemen?
Alle delen van de doornappelplant bevatten tropaanalkaloïden. Deze stoffen zijn zowel voor mensen als dieren gevaarlijk en kunnen zelfs in kleine hoeveelheden het centrale zenuwstelsel beïnvloeden en ernstige vergiftigingssymptomen veroorzaken. De toxines zijn secundaire metabolieten, dat wil zeggen dat hun concentratie afhangt van de omstandigheden waaronder de plant groeit. Over het algemeen produceren giftige planten meer toxines bij stress (bv. droogte).
De toenemende aanwezigheid van giftige planten zoals doornappel, maar ook zwarte nachtschade wordt in heel West-Europa een steeds groter probleem in de teelt van onder meer consumptieaardappelen en (industrie)groenten. Ook in de veehouderij levert doornappel steeds vaker problemen op. Bij beweiding wordt de plant vaak vermeden vanwege de afstotende geur en smaak, maar plantendelen die gedroogd in hooi terechtkomen worden niet herkend en dat kan tot vergiftigingsverschijnselen leiden.
Preventie - Hoe voorkom je verdere verspreiding?
Preventie is de meest kosteneffectieve aanpak van invasieve exoten. Dat wil zeggen dat zoveel mogelijk moet worden voorkomen dat planten zich kunnen vestigen in de natuur en zich verder verspreiden. Doornappel is een populaire tuinplant en is in de handel verkrijgbaar. Dit maakt het lastig om preventieve maatregelen te treffen zoals het voorkomen van zaadvorming of het volledig verwijderen van de planten.
Waarnemingen van verwilderde doornappel kunnen worden doorgegeven via de NOVA-app of Waarneming.nl.
Beheersing en bestrijding – Welke methoden zijn er?
Doornappel moet bij voorkeur zo vroeg mogelijk in het seizoen worden bestreden voordat de zaden ontkiemen. Hoe later in het seizoen, hoe groter de doornappelplant is en hoe moeilijker ze te bestrijden is. Grotere planten kunnen handmatig worden verwijderd. Draag hierbij altijd handschoenen! Laat de verwijderde planten niet achter op de grond of in het veld, zaaddozen komen – ook nadat de plant is uitgetrokken – nog tot ontwikkeling wat leidt tot verdere verspreiding.
Een doeltreffende bestrijding van doornappel in de akkerbouw, groenteteelt en veehouderij is van groot belang om de voedselveiligheid te garanderen en vee gezond te houden. Voor de bestrijding zijn naast mechanische methoden (schoffelen, wiedeg) ook enkele (bodem)herbiciden toegelaten.
Voor het beheersen van doornappel in de akkerbouw heeft Brancheorganisatie Akkerbouw een nieuw teeltvoorschrift voorgesteld. Telers en andere gebruikers van percelen en terreinen moeten de planten vernietigen, voordat het zaad uitvalt. De brancheorganisatie heeft de landbouwminister verzocht dit voorschrift met ingang van 1 januari 2025 op te nemen in de Regeling Plantgezondheid.
Wet & Regelgeving - Welke regels en protocollen zijn van toepassing?
Doornappel (Datura stramonium) staat niet op de Unie-lijst van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten. Dat betekent dat er geen wettelijke plicht is om de soort te bestrijden. Echter, een doeltreffende bestrijding van doornappel in de teelt van onder meer consumptieaardappelen en (industrie)groenten is van groot belang om de voedselveiligheid te garanderen.
Verordening (EU) 2016/239 stelt een wettelijk maximumgehalte van 1 µg/kg aan atropine en scopolamine vast voor verwerkte voedingsmiddelen op basis van granen voor zuigelingen en peuters die gierst, sorghum, boekweit of daarvan afgeleide producten bevatten.
Voor het beheersen van doornappel in de akkerbouw heeft Brancheorganisatie Akkerbouw een nieuw teeltvoorschrift voorgesteld. Telers en andere gebruikers van percelen en terreinen moeten de planten vernietigen, voordat het zaad uitvalt. De NVWA is verantwoordelijk voor de uitvoering en handhaving. Zij schakelen daarvoor keuringsdiensten (NAK, BKD en Naktuinbouw) in.
Waar vind ik meer informatie?
- Doornappel - Waarneming.nl [website]
- Doornappel - Floron Verpreidingsatlas vaatplanten [website]
- Bestrijding van giftig onkruid in groentegewassen en andere sectoren - PROFEL, de Europese vereniging van de groente- en fruitverwerkende industrie [Factsheet]
Leadfoto: Lazaregagnidze, Wikimedia Commons, 2014
Gepubliceerd 6 november 2024