Verdringen inheemse soorten

De risico’s van Japanse duizendknoop voor biodiversiteit en ecosysteemdiensten zijn groot. Deze soorten lopen vroeg in het voorjaar uit, hebben een snelle lengtegroei en door de vorming van een nagenoeg gesloten bladerdek wordt de overige vegetatie geheel overgroeid en op de duur verdrongen. Ook het aantal soorten ongewervelde dieren (zoals bosmieren, vlinders en insecten) wordt lager als één van deze soorten de groeiplaats domineert. In natuurlijke biotopen zoals beek- en rivieroevers heeft dit een nadelig effect op de biodiversiteit. Het risico van Afghaanse duizendknoop wordt lager ingeschat.

Door het wegconcurreren van de (gras)vegetatie op dijken, oevers en andere taluds kunnen deze soorten de stabiliteit daarvan ondermijnen.

Zaadvorming

Algemeen wordt aangenomen dat vegetaties van duizendknoop bestaan uit vrouwelijke planten. Het is echter niet uitgesloten dat vrouwelijke exemplaren van Japanse duizendknoop kiemkrachtige zaden produceren. Chinese bruidssluier blijkt daarbij een belangrijke stuifmeelbron te zijn. Op dit moment lijkt de kans op kieming in het veld van de zaden van de hybride tussen Japanse duizendknoop en Chinese bruidssluier (Fallopia × conollyana) klein, waarschijnlijk door factoren als droogte, late voorjaarsvorst en concurrentie om licht. De hybride lijkt niet erg concurrentiekrachtig en is in Nederland alleen in een tuin en een wegberm aangetroffen.

De vrouwelijke planten van de Japanse duizendknoop kunnen ook bevrucht worden door stuifmeel van de siervariëteit compacta, de Sachalinse duizendknoop en de bastaardduizendknoop. De vorming van zaad betekent een extra vermeerderings- en verspreidingswijze naast de verspreiding via wortel- en stengelfragmenten. Zaden worden gemakkelijk verspreid met de wind en via water waardoor de duizendknoop zich nog sneller kan verspreiden. Door generatieve voortplanting neemt de genetische variëteit van de duizendknopen toewaardoor ze zich mogelijk sneller kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden waardoor de concurrentiekracht nog groter wordt.

Schade aan gebouwen, leidingen en wegen

De sterke wortelstokken en stengels van de duizendknoop kunnen flink wat schade veroorzaken aan gebouwen, leidingen en wegen. Door het wegconcurreren van de (gras)vegetatie op dijken, oevers en andere taluds kunnen deze soorten de stabiliteit daarvan ondermijnen. Dit speelt vooral in de winterperiode als de bovengrondse delen van de duizendknoop afsterven en de bodem onbedekt is. Dan treedt gemakkelijker erosie op.

Waardedaling vastgoed

Het investeren in de aanpak van duizendknoop kan voorkomen dat de situatie in Nederland vergelijkbaar wordt met die in Engeland. Daar zijn de problemen groot: er is zelfs sprake van waardevermindering van bouwkavels en vastgoed als de duizendknoop er groeit. Het Engelse Parlement concludeerde onlangs dat de richtlijnen die banken en hypotheekverstrekkers hanteren wel erg streng zijn ten opzichte van andere invasieve plantensoorten en pleit voor een betere onderbouwing van de regels.

Extra kosten

De aanwezigheid van Japanse duizendknoop betekent extra kosten voor beheerwerkzaamheden, zoals monitoring, voorlichting personeel, bestrijding en nazorg. Extra kosten kunnen ook zitten in voorzorgmaatregelen om verdere verspreiding te voorkomen, zoals het schoonmaken van machines, reinigen van grond, controleren van grond op aanwezigheid van duizendknoop. Het gaat hierbij om tientallen miljoenen per jaar aan extra kosten die zowel door publieke (o.a. gemeenten, waterschappen) als private partijen (o.a. projectontwikkeling, GWW sector) moeten worden opgebracht.

Schade aan een keermuur, winterbeeld (Foto: WUR)

Mensen vormen het grootste risico voor de verspreiding van de soort over grotere afstanden. Denk hierbij aan het transporteren van grond waarin nog delen van wortelstokken en stengels zitten of het verslepen van wortel- en stengelfragmenten door machinaal maaien. Fragmenten van wortelstokken en/of stengels kleiner dan één cm kunnen uitgroeien tot nieuwe planten. Komen deze fragmenten op een andere plek op de grond terecht dan groeien daar weer nieuwe planten uit. Jonge, individuele planten zijn nog relatief eenvoudig te verwijderen. Eenmaal gevestigde haarden zijn moeilijk weg te krijgen.

Voorkomen van zaadvorming

Het voorkomen van zaadvorming is belangrijk omdat zaden gemakkelijk worden verspreid met de wind en via water waardoor de duizendknoop zich nog sneller kan verspreiden. Door zaadvorming neemt ook de genetische variëteit van de duizendknopen toe waardoor ze zich mogelijk sneller kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden waardoor de concurrentiekracht nog groter wordt.

NVWA advies aan het ministerie van LNV (juni 2020):

• Neem maatregelen om hybridisering en generatieve voorplanting door middel van zaadvorming te voorkómen, bijvoorbeeld door het (stimuleren van het) opsporen en verwijderen van mannelijke exemplaren van Japanse duizendknoop, Sachalinse duizendknoop en bastaardduizendknoop.
• Neem of stimuleer maatregelen om nieuwe vestiging en verdere verspreiding van de drie genoemde Aziatische duizendknopen of van levensvatbare delen tegen te gaan, bijvoorbeeld door: (1) het stoppen van de handel in Japanse duizendknoop (inclusief Fallopia japonica var. compacta), Sachalinse duizendknoop en bastaardduizendknoop en (2) maatregelen op gebied van grondtransport, tuinafval, gft-afval, compost en handel in stengels.
• Overweeg de maatregelen zodanig in te richten dat deze ook gelden voor soorten die visueel niet of nauwelijks zijn te onderscheiden van genoemde soorten, tenzij overtuigend is aangetoond dat deze ondersoorten of hybriden geen risico’s opleveren voor de Nederlandse natuur of voor andere maatschappelijke waarden.
• Draag de Japanse duizendknoop, de Sachalinse duizendknoop en de bastaardduizendknoop voor bij de Europese Commissie voor opname op de Europese Unielijst van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten.

Werkzaamheden op, of in de buurt van Japanse duizendknoop

Zorg dat er geen wortel- of stengelfragmenten worden verspreid als er werkzaamheden worden uitgevoerd op, of in de buurt van plekken waar de duizendknoop staat. Hierdoor kunnen nieuwe haarden ontstaan. Controleer en reinig kleding en machines na de werkzaamheden. Voorkom het transporteren van grond waarin zich mogelijk nog delen van wortelstokken en stengels bevinden. Afvoer van ‘verontreinigde’ grond moet zorgvuldig gebeuren, langs vooraf vastgestelde routes.

Het Landelijk protocol omgaan met Aziatische duizendknopen biedt handvatten om verspreiding van de Aziatische duizendknopen tegen te gaan en de duizendknopen te bestrijden. Het protocol bestaat uit losse infobladen ingedeeld in de categorieën 1) Infobladen met algemene informatie, 2) Infobladen met handreikingen voor veel voorkomende werkzaamheden zoals maaien, grondwerk en omgaan met groenafval en 3) Infobladen met handreikingen voor verschillende locatietypen zoals wegbermen, openbaar groen, verhardingen, kunstwerken ed.

CROW heeft standaardbesteksbepalingen voor maaien en grondwerk opgesteld die vrij gebruikt kunnen worden bij aanbestedingen of opdrachtverlening voor groenonderhoud, wegonderhoud, inrichting van de openbare ruimte en ander onderhoud en werken met een risico op verspreiding of introductie van duizendknoop. Het doel is om met deze standaardbepalingen eenduidigheid te creëren voor opdrachtgevers en -nemers.

Bekijk hier de RAW-teksten voor maaien: Aziatische duizendknoop publicatie maaien

Bekijk de RAW-teksten voor grondwerk: Aziatische duizendknoop publicatie grondwerk

- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan

Met besmette grond geladen vrachtwagens worden gereinigd bij het verlaten van het depot om verdere verspreiding te voorkomen

Handelsverbod

In Nederland geldt vanaf 1 januari 2022 een nationaal verkoopverbod voor Japanse duizendknoop. Doel van de maatregel is het beperken van nieuwe introducties en verspreiding in het milieu als gevolg van handel. Het verbod heeft betrekking op drie soorten; Japanse duizendknoop (Fallopia japonica inclusief Fallopia japonica var. compacta), Sachalinse duizendknoop (Fallopia sachalinensis) en bastaardduizendknoop (Fallopia x bohemica). Het handelsverbod op Japanse duizendknoop geldt ook voor besmette grond.

Stengels van de duizendknoop zijn populair als woondecoratie en in boeketten, maar bij het weggooien van de stengels kan de plant zich verspreiden naar plekken waar hij nog niet groeit. Met een handelsverbod zijn dergelijke toepassingen niet meer toegestaan.

Duizendknoopstengels ter decoratie in een boeket (Foto: WUR)

Do's en Dont's Japanse Duizendknoop

Klik op de figuur om deze te vergroten

Voor het beheersen en bestrijden van duizendknoop zijn verschillende methoden en technieken beschikbaar (zie onderstaande tabel). Elke methode heeft z’n specifieke voor- en nadelen en variëren sterk in effectiviteit. De meeste gangbare beheermethoden zijn gericht op het regelmatig verwijderen van de bovengrondse delen van de plant. Deze aanpak heeft echter, ook op lange termijn, vaak niet het gewenste effect: de plant blijft telkens terugkomen. Voor een effectieve bestrijding van de duizendknoop is het noodzakelijk ook de wortelstokken aan te pakken.

Er is niet één methode aan te wijzen als meest geschikt, de beste resultaten worden geboekt door het combineren van bestrijdingsmethoden en deze over langere periode (jaren) toe te passen.

Beslisboom en maatregeltabel Amsterdam
Gemeente Amsterdam heeft als beleid dat bij alle ruimtelijke ingrepen waar gegraven wordt de Japanse duizendknoop gesaneerd moet worden. Ter ondersteuning is een beslisboom ontwikkeld: in welke situatie pas je welke methode toe? In de bijbehorende maatregeltabel worden de voor- en nadelen + randvoorwaarden van de verschillende methoden globaal beschreven.

• Lees meer over bestrijden, beheersen en systeemgericht beheren
• Bestrijdingsprojecten Aziatische duizendknopen

De Aziatische duizendknoop staat niet op de Unielijst van invasieve exoten. Dat betekent dat er geen wettelijke plicht is deze soort te bestrijden. Dat neemt niet weg dat terreinbeheerders (provincies, gemeenten, waterschappen, private organisaties en particulieren) al wel bezig zijn met het nemen van maatregelen om schade en overlast zoveel mogelijk te beperken.

In Nederland geldt vanaf 1 januari 2022 een nationaal verkoopverbod voor Japanse duizendknoop. Doel van de maatregel is het beperken van nieuwe introducties en verspreiding in het milieu als gevolg van handel. Het verbod heeft betrekking op drie soorten; Japanse duizendknoop (Fallopia japonica inclusief Fallopia japonica var. compacta), Sachalinse duizendknoop (Fallopia sachalinensis) en bastaardduizendknoop (Fallopia x bohemica). Het handelsverbod op Japanse duizendknoop geldt ook voor besmette grond.

De Europese Commissie werkt momenteel aan een volgende uitbreiding van de Europese Unielijst voor zorgwekkende invasieve uitheemse soorten in 2024. Aziatische duizendknopen staan ook (weer) op deze uitbreidingslijst. Deze soorten zijn in het verleden al eens voor plaatsing op de Unielijst aangemerkt, maar daarvoor was destijds geen meerderheid.

Lees hier meer over wet-en regelgeving.

De negatieve effecten van Aziatische duizendknopen zijn algemeen bekend en de bestrijding is niet eenvoudig. Terreinbeheerders hebben behoefte aan een uniforme strategie om duizendknopen te bestrijden en verdere verspreiding te voorkomen. Aequator Groen & Ruimte, Stichting Probos en Geofoxx Milieu Expertise hebben daarvoor een landelijk protocol ontwikkeld.

De 13 infobladen van het protocol zijn ingedeeld in: (1) algemene informatie, (2) handreikingen voor veel voorkomende werkzaamheden en (3) handreikingen voor verschillende locatietypen.

Het protocol is online beschikbaar: Landelijk protocol omgaan met Aziatische duizendknopen (2019)

Tool terugdringen terrestrische exoten

In juni 2020 hebben Joost Eertman en Jelmer Eggens, als onderdeel van hun afstudeeropdracht aan Van Hall Larenstein, een tool ontwikkeld om beheerders te helpen in het maken van keuzes voor de aanpak en bestrijding van de Japanse duizendknoop. Deze tool is hier te downloaden.

• Monitoring duizendknoopbestrijding havengebied 2020. Bureau Stadsnatuur, 2020 [rapport]
• Tref maatregelen om voortplanting en verspreiding Japanse duizendknoop te voorkomen. BuRO NVWA, 2020 [website]
• Risico’s Aziatische duizendknopen in Nederland. NVWA advies, 2020 [rapport]
• Factsheet Japanse duizendknoop. NVWA, 2020 [factsheet]
• Landelijk protocol omgaan met Aziatische duizendknopen. Probos, 2019 [rapport]
• Praktijkadvies Invasieve exotische planten, struiken en bomen. VBNE, 2019 [rapport]
• Risicobeoordeling vier Aziatische duizendknopen in Europa. Floron, 2019 [rapport]
• Factsheet Aziatische duizendknoop. Wageningen UR [factsheet]
• Onderzoek ontkieming zaden Japanse duizendknoop. Probos, 2019 [rapport]
• De botanische introducties van Philipp Franz von Siebold. Dendroflora Nr. 37, 2000 [artikel]
• Fallopia japonica (Japanese knotweed). CABI Data sheet [research]