Kennisnetwerk Invasieve Exoten
Exoten komen van nature niet in Nederland voor, maar zijn door menselijk handelen hier terecht gekomen. Transport, handel en toerisme zijn de belangrijkste introductieroutes. Een klein deel van de exoten kan zich vestigen in onze natuur en zich snel vermeerderen. Invasieve exoten verdringen inheemse soorten en veroorzaken schade aan natuur, economie en veiligheid of gezondheid van mens en dier. Het Kennisnetwerk Invasieve Exoten bundelt en valideert praktische informatie over de aanpak van invasieve exoten.
Agenda
- Kennisbijeenkomst Aziatische Duizendknoop – VKB & VVMA, 22 januari 2025 te Utrecht
- Vooraankondiging: Kennisbijeenkomst Rivierkreeften - Mei 2025 (meer informatie volgt)
Kennisnetwerk Nieuwsbrief, December 2024
Nieuws
-
Nieuw platform voor Bestrijdingsprojecten online
- Voor het kiezen van een geschikte bestrijdingsmethode voor Japanse duizendknoop of een andere invasieve soort kunnen ervaringen en inzichten van... -
Vragen over transport van met duizendknoop besmette grond
- Bij het grond- en baggerverzet moet de degene die toepast ook rekening houden met de eventuele aanwezigheid van invasieve exoten. Met enige regelmaat... -
Hooikoortsplant rukt steeds verder op
- Alsemambrosia, een invasieve exoot, komt op steeds meer plekken voor in Nederland. Dat is slecht nieuws voor hooikoortspatiënten: de plant...
In de media
- Mijlpaal in zicht voor NDFF: begin 2025 open data - Nature Today, 24 december 2024
- FlatwormWatch houdt de opmars van uitheemse landplatwormen nauwlettend in de gaten - Natuurbericht, december 2024
- Opmars van termieten en ander exoten nieuws - Kijk op Exoten, november 2024
- Exoot rossig vederkruid gaat parelvederkruid achterna - Nature Today, 6 november 2024
Organisaties en groepen
Wilt u weten welke organisaties en groepen betrokken zijn bij het thema invasieve exoten? Bekijk dan de pagina Organisaties, werkgroepen en vrijwilligers.
Vragen of suggesties?
Voor vragen en suggesties kunt u terecht op de LinkedIn Groep Invasieve Exoten of stuur een mail via Contact.
Unie-lijst invasieve exoten
Planten
Afghaanse duizendknoop
Afghaanse duizendknoop komt oorspronkelijk uit de Himalaya en is als sierplant geïntroduceerd. De soort kan zich vegetatief sterk vermeerderen en concurreert met inheemse soorten maar in vergelijking met de andere Aziatische duizendknoopsoorten is deze soort minder invasief. In Nederland komt deze soort nog relatief weinig voor. De kleinere groeiplaatsen zijn nog eenvoudig handmatig of machinaal te verwijderen waarbij het belangrijk is dat alle wortelstokken worden verwijderd.
Alligatorkruid
Alligatorkruid is een van oorsprong Zuid-Amerikaanse oeverplant die zowel op oevers als in het water kan gedijen. De soort vormt dikke vegetatiematten waardoor andere planten- en diersoorten worden verdrongen en waterwegen worden geblokkeerd. In Nederland komt de soort nog niet in het wild voor maar waakzaamheid is geboden om introducties te voorkomen.
Amerikaans bezemgras
Amerikaans bezemgras is een overblijvende grassoort oorspronkelijk afkomstig uit Noord-, Centraal- en Zuid-Amerika. De plant vormt dichte bestanden en verdrukt zo inheemse plantensoorten. Bovendien vergroot de soort de kans op natuurbranden, wat leidt tot grote veranderingen in habitats en de nutriëntencyclus. In Nederland kan de soort zich niet vestigen vanwege te lage temperaturen, maar in andere Europese landen gedraagt Amerikaans bezemgras zich invasief.
Aziatische Boomwurger
De Aziatische boomwurger is een houtige klimplant die zich rond stammen en takken van bomen en struiken naar boven slingert. De dikke stengels knijpen de vaten in de bast van de boom af waardoor deze verzwakt en soms geheel of gedeeltelijk afsterft. In Nederland zijn nog maar enkele verwilderde exemplaren van boomwurger aangetroffen. Waakzaamheid is geboden om verdere verspreiding te voorkomen.
Ballonrank
Ballonrank of ballonliaan is een kruidachtige klimplant die zich rond stammen en takken van bomen naar boven slingert. De sterk woekerende plant neemt in de kruin een groot deel van het licht weg en door het gewicht kan de boom omvallen of afbreken. In Nederland zijn nog geen verwilderde exemplaren van de ballonrank aangetroffen. De plant is makkelijk te herkennen aan de lampion-achtige vruchten die je vaak als decoratie in bloemstukken ziet.
Chinese struikklaver
Chinese struikklaver is een struikvormige, overblijvende plant uit Azië en Australië. Struikklaver is in verschillende delen van de wereld geïntroduceerd als sierplant of als voederplant. De plant kan zich zeer makkelijk verspreiden waarbij inheemse plantensoorten worden weggeconcurreerd. Chinese struikklaver komt in Europa nog niet in de natuur voor.
![Fraai Lampenpoetsergras (Pennisetum setaceum) [bron: Kenraiz Krysztof Ziarnek, Wikimedia Commons, 2016]](/upload_mm/5/c/4/06772eef-b179-4afe-ae9b-d91d20809f7c_shutterstock_1499639741_4e9926aa_342x240.jpg "Fraai Lampenpoetsergras (Pennisetum setaceum) [bron: Kenraiz Krysztof Ziarnek, Wikimedia Commons, 2016]")
Fraai Lampenpoetsersgras
Fraai lampenpoetsersgras is een overblijvend, polvormend gras. De pluimen kunnen diverse kleurtinten aannemen. Fraai lampenpoetsersgras gedijt goed in warme, droge omstandigheden, zoals in de meer mediterrane klimaten. In Nederland komt de plant voor in tuinen en openbaar groen als vaste plant. Er zijn nog geen waarnemingen van de soort in natuurlijke terreinen.
Gestekelde duizendknoop
Gestekelde duizendknoop is in onze klimaatzone een eenjarige kruidachtige klimplant. De soort komt van oorsprong uit Azië en groeit vooral in open en verstoorde gebieden, langs bosranden en in wegbermen. In Nederland zijn nog geen verwilderde exemplaren aangetroffen. Waakzaamheid is geboden om vestiging en verspreiding te voorkomen.
Gewone gunnera
Gewone gunnera, ook bekend onder de naam Reuzenrabarber, Sierrabarber of Mammoetblad, is een populaire tuin- en parkplant vanwege zijn gigantische bladeren. De soort komt oorspronkelijk uit Zuid-Amerika. De gelobde bladeren kunnen een diameter tot twee meter bereiken. Eénmaal gevestigd kan de plant zich vegetatief uitbreiden door middel van dikke wortelstokken waarbij dichte vegetaties ontstaan. Andere plantensoorten worden daarbij verdrongen.
Grote vlotvaren
Grote vlotvaren is een drijvende waterplant die met name in warm, ondiep water voorkomt. Oorspronkelijk komt de soort uit Zuidoost-Brazilië en Argentinië, maar in Europa is de grote vlotvaren vaak gekweekt en verkocht als vijver- en aquariumplant. Doordat mensen overtollige planten in openbaar water uitzetten, is de soort in de natuur beland waar de varen zich invasief gedraagt. In de zomer vormt de soort grote matten die zuurstofgebrek in het water veroorzaken. In de winter sterven de varens af waarbij grote hoeveelheden nutriënten vrijkomen wat leidt tot eutrofiëring.
Grote waternavel
Grote waternavel is een invasieve oeverplant afkomstig uit Zuid-Amerika en ingevoerd als vijverplant. Grote waternavel groeit vooral in voedselrijk stilstaand tot zwakstromend water zoals moerassen, vijvers, kanalen en sloten. Onder zomerse omstandigheden kunnen binnen enkele dagen meterslange uitlopers worden gevormd waardoor watergangen volledig bedekt worden met dichte, drijvende matten van enkele decimeters dikte.
Hakea
Hakea komt oorspronkelijk uit Zuidoost-Australië en is in Europa geïntroduceerd als sier- en haagplant. In Portugal, Spanje en delen van Frankrijk waar Hakea zich heeft gevestigd gedraagt de plant zich invasief. De plant vormt dichte bestanden waardoor inheemse plantensoorten worden verdrongen. Hakea heeft zich nog niet in Nederland gevestigd maar door klimaatverandering is dat in de toekomst niet uitgesloten.
Hemelboom
De hemelboom is een uit China en Taiwan afkomstige boomsoort en één van de eerste plantensoorten die in de 18e eeuw vanuit China in Europa werd ingevoerd. De hemelboom vormt een dichte monocultuur waaronder vrijwel geen andere soorten meer kunnen groeien. Hemelboom komt in Nederland vooral voor in stedelijk gebied
Japanse klimvaren
Japanse klimvaren komt oorspronkelijk uit Zuidoost-Azië en heeft zich nog niet in Europa gevestigd. In de Verenigde Staten, waar de soort is geïntroduceerd als sierplant, gedraagt de plant zich invasief. De plant vormt dichte bestanden waardoor inheemse plantensoorten worden verdrongen. Japanse klimvaren kan zich in het Nederlandse klimaat niet in de natuur vestigen maar komt wel voor in botanische tuinen (onder glas).
Japans steltgras
Japans steltgras is een eenjarig gras oorspronkelijk afkomstig uit Azië. De soort is rond 1919 geïntroduceerd in Noord-Amerika, waarschijnlijk als verpakkingsmateriaal voor porselein. Later is de plant ook ontdekt in Turkije en de Kaukasus. Vooral in Noord-Amerika gedraagt de soort zich invasief. De plant vormt dichte vegetaties waardoor inheemse plantensoorten worden verdrongen. Japans steltgras komt in Nederland nog niet voor, maar onbedoelde introductie via handelsstromen is niet uitgesloten.
Kleine waterteunisbloem
Kleine waterteunisbloem is een overblijvende water- en oeverplant afkomstig uit Noord-, Midden- en Zuid-Amerika. De soort vormt dichte vegetatiematten die tot een meter boven het wateroppervlak kunnen uitsteken. Deze matten verdringen andere planten- en diersoorten en blokkeren waterwegen. De soort lijkt veel op waterteunisbloem en kan daar makkelijk mee verward worden.
Kudzu
Kudzu is een snelgroeiende klimplant die van oorsprong uit China, Korea en Japan komt. In onder andere de VS en Australië is kudzu een invasieve exoot die inheemse vegetaties en infrastructuur overwoekert. Dit met forse afnames in biodiversiteit en hoge economische kosten tot gevolg. In Nederland zijn nog geen verwilderde exemplaren aangetroffen. Waakzaamheid is geboden om vestiging en verspreiding te voorkomen.
Mesquite
Mesquite is een houtige struik of kleine boom, oorspronkelijk afkomstig uit Mexico, Centraal- en het noordelijke deel van Zuid-Amerika. De soort is in meerdere werelddelen geïntroduceerd als voedergewas en voor de productie van brandhout en wordt beschouwd als één van de ergste invasieve soorten. De plant vormt dichte doornige vegetaties waardoor inheemse plantensoorten worden verdrongen en gebieden ontoegankelijk worden. Mesquite komt in Nederland niet voor en de kans op vestiging is klein omdat de plant vorstgevoelig is.
Moeraslantaarn
De uit Noord-Amerika afkomstige Moeraslantaarn is met haar grote gele bloeiwijze een opvallende verschijning in het voorjaar. Moeraslantaarn is een oeverplant en groeit in natte gebieden langs stromen en rivieren, aan meren en vijvers. De planten vormen een dichte vegetatie waardoor inheemse plantensoorten worden weggeconcurreerd. Bestrijding van moeraslantaarn is relatief eenvoudig door rooien of uitsteken, maar dit moet wel jaren worden volgehouden.
Ongelijkbladig vederkruid
Ongelijkbladig vederkruid is een groenblijvende waterplant die oorspronkelijk uit de VS komt. De soort is zeer competitief en snelgroeiend en vormt dichte, drijvende vegetaties die licht onderscheppen, andere planten- en diersoorten verdringen en waterwegen blokkeren.
Oosterse hop
Oosterse hop is een klimplant, oorspronkelijk afkomstig uit Azië en in Europa geïntroduceerd als sierplant. Door verspreiding via zaden en door dumping is de plant in de natuur terecht gekomen. De plant kan dichte bestanden vormen waardoor inheemse planten- en diersoorten worden verdrongen. Bomen en struiken kunnen helemaal overwoekerd worden. Oosterse hop komt in Nederland niet in de natuur voor en de kans op vestiging is klein omdat de zomertemperaturen hier te laag zijn. De soort staat op de Unie-lijst van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten.
Pampagrassen
Pampagrassen komen oorspronkelijk uit Zuid-Amerika en zijn als decoratieve tuinplant geïntroduceerd. De soorten stellen geen hoge eisen aan de groeiomstandigheden en gedijen het beste in verstoorde omgevingen. Verwilderde pampagrassen vormen dichte bestanden waardoor inheemse soorten verdrongen worden. In tegenstelling tot enkele Zuid-Europese landen gedragen deze soorten zich in Nederland nog niet invasief, maar de kans op permanente vestiging neemt wel toe.
Parelvederkruid
Parelvederkruid is een invasieve waterplant afkomstig uit Zuid-Amerika en ingevoerd als vijverplant. De plant groeit vooral in voedselrijk stilstaand en langzaam stromend water zoals meren, vijvers, kanalen en sloten. Onder zomerse omstandigheden kunnen in korte tijd lange uitlopers worden gevormd waardoor watergangen volledig bedekt worden met dichte, drijvende matten.
Perzische berenklauw
In sommige delen van Europa is Perzische berenklauw, net als Reuzenberenklauw en Sosnowsky berenklauw een invasieve exoot die veel overlast veroorzaakt. Deze berenklauwsoorten verdringen inheemse plantensoorten en bevatten stoffen die bij beschadiging tot ernstige brandwonden kunnen leiden. Voor zover bekend komt Perzische berenklauw nog niet verwilderd in Nederland voor. Zodra verwilderde planten worden gesignaleerd, is snel ingrijpen belangrijk. Kleine populaties zijn met beperkte inspanningen nog relatief eenvoudig te bestrijden.
Reuzenbalsemien
Reuzenbalsemien groeit op zeer veel verschillende plaatsen zoals op oevers van meren, beken en rivieren, in weides, bermen, plantsoenen en bosranden. Door zijn explosieve groei worden niet alleen inheemse plantensoorten verdrongen en verstikt, maar ook de fauna die erin leeft. Daarnaast vormt het een risico voor de waterveiligheid. Maaien of uittrekken zijn zeer effectieve methoden voor de bestrijding van reuzenbalsemien
Reuzenberenklauw
Reuzenberenklauw is een invasieve exoot die vooral voorkomt langs waterlopen, wegen en spoorwegen en wel 3-5 meter hoog kan worden. Deze berenklauw verdringt inheemse plantensoorten en bevat stoffen die bij beschadiging van het blad ernstige brandwonden kunnen veroorzaken. Hoe eerder met de bestrijding wordt begonnen, hoe beter het resultaat. In een vroeg stadium is de plant vaak nog wel weg te krijgen.
Roze rimpelgras
Roze rimpelgras is een meerjarig gras oorspronkelijk afkomstig uit Zuid-Afrika en Namibië. De soort vormt dichte soortenarme grasvegetaties die in de zomerperiode zeer brandgevaarlijk zijn. Roze rimpelgras komt niet voor in de Nederlandse natuur omdat het klimaat niet geschikt is. De verwachting is dat ook bij toekomstige klimaatscenario's de plant zich niet in Nederland zal kunnen vestigen. De soort staat op de Unie-lijst van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten.
Schijnambrosia
Schijnambrosia is oorspronkelijk afkomstig uit de zuidelijke Verenigde Staten en Centraal- en Zuid-Amerika. Het is een agressieve kolonisator en kan dichte begroeiingen vormen waardoor andere plantensoorten worden verdrongen. De plant is giftig voor vee en kan de kwaliteit van melk en vlees negatief beïnvloeden. Schijnambrosia komt in Nederland nog niet voor, maar onbedoelde introductie via handelsstromen is niet uitgesloten.
Smalle theeplant
Smalle theeplant is een (sub)tropische water- en oeverplant die van oorsprong uit Zuid-Amerika komt. In Europa werd de plant tot voor kort verkocht als vijver- en aquariumplant. Smalle theeplant vormt grote drijvende matten die watergangen volledig kunnen bedekken. Dit levert problemen op voor afwatering, scheepsvaart, recreatie én voor het ecosysteem.
Smalle waterpest
Smalle waterpest is een invasieve waterplant afkomstig uit de verenigde Staten en ingevoerd als aquarium- en vijverplant. Smalle waterpest is een zeer snelle groeier die sloten, kleine kanalen of vijvers geheel kan overgroeien en andere waterplanten verdingt. De soort komt wijdverspreid voor in heel Nederland.
Sosnowsky berenklauw
In sommige delen van Europa is Sosnowsky berenklauw, net als Reuzenberenklauw en Perzische berenklauw, een invasieve exoot die veel overlast veroorzaakt. Deze berenklauwsoorten verdringen inheemse plantensoorten en bevatten stoffen die bij beschadiging tot ernstige brandwonden kunnen leiden. Voor zover bekend komt Sosnowsky berenklauw nog niet verwilderd in Nederland voor. Zodra verwilderde planten worden gesignaleerd is snel ingrijpen belangrijk. Kleine populaties zijn met beperkte inspanningen nog relatief eenvoudig te bestrijden.
Struikaster
Struikaster is een uit Noord-Amerika afkomstige struik of kleine boom. In het verleden is de soort in Europa geïmporteerd en aangeplant als windbreker in kustgebieden. De struikaster vormt dichte, ondoordringbare struikgewassen die inheemse planten verdringen. De pollen veroorzaken hooikoorts en allergische reacties en zowel de bladeren als de zaden zijn giftig.
Talgboom
De Talgboom is een bladverliezende boom die tot 30 meter hoog kan worden. De soort komt van nature voor in China en Japan en is van daaruit in verschillende werelddelen geïntroduceerd als sierplant. De plant vormt dichte opstanden waardoor inheemse plantensoorten worden verdrongen en gebieden ontoegankelijk worden. De talgboom komt in Nederland niet voor en de kans op vestiging is klein omdat de soort niet winterhard is.
Verspreidbladige waterpest
Verspreidbladige waterpest behoort tot de waterpestengroep. Deze groep bestaat uit ondergedoken, sterk op elkaar lijkende waterplanten die tot enkele meters groot kunnen worden. In de winter sterven de planten gedeeltelijk af. De stengels zijn dichtbezet met veel kleine bladeren die, met uitzondering van de verspreidbladige waterpest, in kransen bijeen zitten. Waterpesten kunnen grote hoeveelheden biomassa vormen en zijn moeilijk te bestrijden.
Waterhyacint
De uit Zuid-Amerika afkomstige Waterhyacint is wereldwijd een van de meest invasieve plantensoorten. Waterhyacint is een drijvende waterplant en groeit bij voorkeur in stilstaand of langzaam stromend water. De planten vormen een dichte vegetatie waardoor inheemse soorten worden verdrongen. In Nederland is de overlast beperkt, de soort kan zich hier niet permanent vestigen vanwege lage temperaturen in de winter.
Watersla (of Mosselplant)
Watersla is een drijvende waterplant afkomstig uit Zuid Amerika die als vijver- of aquariumplant is geïntroduceerd. De planten kunnen zich snel vermeerderen en een dichte vegetatie vormen waardoor inheemse soorten worden verdrongen. In Nederland is de overlast beperkt, de soort kan zich hier niet permanent vestigen vanwege lage temperaturen in de winter. Overlast bestaat hoofdzakelijk uit forse groei in de zomermaanden.
Waterteunisbloem
Waterteunisbloem is een overblijvende oeverplant afkomstig uit Zuid-Amerika. De plant is ingevoerd als vijverplant. Waterteunisbloem groeit vooral vanuit de oever over het wateroppervlak in voedselrijk stilstaand tot langzaam stromend water. De plant maakt lange drijvende stengels waardoor watergangen volledig bedekt worden met dichte, drijvende matten.
Waterwaaier (Cabomba)
De uit de gematigde en subtropische delen van Amerika afkomstige Waterwaaier is een in de bodem wortelende, ondergedoken waterplant. De plant groeit in zoet stilstaand of langzaam stromend water en vormt onder water zeer dichte plantmassa’s waardoor waterlopen volledig kunnen dichtgroeien. Andere planten- en diersoorten worden verdrongen en het water wordt ongeschikt voor recreatie. Waterwaaier is moeilijk te bestrijden, kleine stukjes kunnen gemakkelijk wegdrijven waaruit weer nieuwe planten kunnen groeien.
Wilgacacia
Wilgacacia is een groenblijvende struik of kleine boom. De soort komt van nature voor in het westelijk deel van Australië en is in Europa geïntroduceerd als sierplant. De plant vormt dichte opstanden waardoor inheemse plantensoorten worden verdrongen. Wilgacacia komt in Nederland niet voor en de kans op vestiging is klein vanwege te lage temperaturen in de winter.
Zijdeplant
De Zijdeplant of Papegaaibloem wordt als sierplant in tuinen toegepast. Hoewel het een fraaie plant is maakt zij wortelstokken de ver en diep kunnen uitgroeien. Door vegetatieve vermeerdering door wortelstokfragmenten is er een groot risico op verspreiding via grondverzet of gedumpt tuinafval. De plant is giftig voor zoogdieren en kan huidirritaties bij mensen veroorzaken. De bestrijding lijkt veel op die van de Japanse duizendknoop: bij aantreffen de plant inclusief wortelstokken verwijderen.
Dieren
Amerikaanse rivierkreeft
In Nederland komen verschillende soorten uitheemse rivierkreeften voor. De meeste zijn ooit ingevoerd vanuit uit Noord-Amerika en ontsnapt of uitgezet voor de visserij. Op sommige plaatsen zijn ze een ware plaag. Dé oplossing om rivierkreeften te bestrijden is nog niet gevonden maar wegvangen is een mogelijkheid. Het volledig elimineren van de rivierkreeften in open watersystemen is niet meer haalbaar.
Amerikaanse voseekhoorn
De Amerikaanse voseekhoorn, ook wel de zwarte eekhoorn genoemd, is een middelgrote boseekhoorn die van oorsprong uit het oosten van Noord-Amerika komt. De soort heeft zich nog niet gevestigd in Europa. Als dit wel gebeurt, zal hij waarschijnlijk de inheemse rode eekhoorn verdringen als gevolg van concurrentie. Daarnaast kan de Amerikaanse voseekhoorn drager zijn van het Westnijlvirus, dat via besmette muggen overgedragen kan worden op mensen.
Axishert
Het axishert is een middelgroot hert dat van nature voorkomt in Zuid- en Zuidoost-Azië. De soort heeft zich in Europa alleen in Kroatië gevestigd, maar wordt in dierentuinen en hertenkampen gehouden in meerdere Europese landen. De impact is vergelijkbaar met dat van inheemse hertensoorten, maar het voorkomen van het axishert kan de wilddruk op de omgeving wel verder doen toenemen. Het axishert kan drager zijn van ziekteverwekkers en parasieten die schadelijk kunnen zijn voor mens en dier.
Aziatische hoornaar
De Aziatische hoornaar (Vespa velutina nigrithorax) is een wespachtige die van nature in Zuidoost- en Oost-Azië voorkomt. Sinds 2017 wordt de soort in Nederland waargenomen en het aantal nesten neemt exponentieel toe. In Europa gedraagt de Aziatische hoornaar zich als invasieve exoot. Deze uitheemse hoornaar jaagt op vliegende insecten zoals andere wespachtige, vliegen en bijen. Afhankelijk van het leefgebied bestaat ongeveer een derde van het dieet uit honingbijen.
Beverrat
De beverrat is een relatief groot en zwaargebouwd knaagdier dat van oorsprong uit Zuid-Amerika komt. De aanwezigheid van beverratten leidt tot overbegrazing waardoor veranderingen in de vegetatiesamenstelling optreden, de biodiversiteit afneemt, lokaal plantensoorten uitsterven en meer erosie van rivier-, moeras- en kustgebieden. Met zijn graafactiviteiten ondermijnt de beverrat dijken en rivieroevers. Beverratten kunnen drager zijn van verschillende ziektes en parasieten die schadelijk zijn voor de mens en andere diersoorten.
Blauwband
De blauwband is een karperachtige zoetwatervis met een opvallende, donkere band die langs zijn gehele flank loopt. Blauwband komt oorspronkelijk uit Oost-Azië en is meegekomen met de invoer van karperachtigen voor viskwekerijen. Tegenwoordig wordt de blauwband beschouwd als een van de meest ‘succesvolle’ invasieve exoten ter wereld. Als vraatzuchtige jager, voedt de blauwband zich met zoöplankton en de larven en eitjes van andere vissoorten. Bovendien kan de soort een parasiet bij zich dragen die dodelijke is voor inheemse vissoorten.
Grijze eekhoorn
De grijze eekhoorn is een middelgrote boseekhoorn die van oorsprong uit het oosten van de VS en Canada komt. De soort verdringt de inheemse rode eekhoorn door competitie en overdracht van het voor rode eekhoorns dodelijke parapokkenvirus. De grijze eekhoorn veroorzaakt schade aan bomen door het beschadigen van de bast. De eekhoorns zijn ook drager van het westnijlvirus dat via besmette muggen overgedragen kan worden op mensen.
Indische mangoeste
De Indische mangoeste behoort tot de 100 meest problematische invasieve exoten. Van nature komt de soort voor in delen van het Midden-Oosten en Zuid- en Zuidoost-Azië. Mangoesten kunnen grote schade aanrichten onder inheemse diersoorten, met name op eilanden. De dieren kunnen drager zijn van verschillende ziektes, zoals hondsdolheid (rabiës) en leptospirose (Ziekte van Weil). Voor zover bekend komt de Indische mangoeste niet in het wild voor in Nederland.
Muntjak
De muntjak, ook wel Chinese of Reeves’ muntjak genoemd, is een kleine, gedrongen hertachtige die van nature in China en Taiwan voorkomt. De soort kan (lokaal) ernstige schade aanrichten aan bosverjonging en bodemflora, inclusief bijbehorende fauna. Concurrentie kan leiden tot het lokaal verdringen van de ree. De soort kan drager zijn van de bacterie die rundertuberculose veroorzaakt.
Muskusrat
De muskusrat is een knaagdier dat van oorsprong uit Noord-Amerika komt. De aanwezigheid van muskusratten leidt tot veranderingen in de vegetatiesamenstelling, afname van de biodiversiteit en lokaal uitsterven van planten- en diersoorten. Met zijn graafactiviteiten ondermijnt de muskusrat dijken en rivieroevers en veroorzaakt problemen voor afvalwaterzuiveringsinstallaties, viskwekerijen en de landbouw. Muskusratten kunnen drager zijn van verschillende ziektes en parasieten die schadelijk zijn voor de mens en andere diersoorten.
Pallas’ eekhoorn
De Pallas’ eekhoorn is een boomeekhoorn die oorspronkelijk uit Zuidoost-Azië komt. De soort heeft zich nog niet permanent gevestigd in Nederland. Als dit wel gebeurt, zal hij waarschijnlijk de inheemse rode eekhoorn verdringen als gevolg van concurrentie. De Pallas’ eekhoorn kan schade aanrichten door de bast van bomen te strippen en beschadiging van dakconstructies van huizen en telefoonkabels komt ook voor. Daarnaast kunnen de eekhoorns drager zijn van parasieten die voor mensen zeer gevaarlijke ziekten kunnen overbrengen.
Rode neusbeer
De rode neusbeer is een middelgroot dagactief roofdier uit Zuid-Amerika. De soort is een opportunistisch eter die zich voedt met landbouwgewassen, pluimvee en ander gevogelte. De dieren kunnen drager zijn van teken en lint- en nierwormen. Voor zover bekend komt de rode neusbeer in Nederland niet in het wild voor.
Siberische grondeekhoorn
De Siberische grondeekhoorn is een kleine grondeekhoorn die oorspronkelijk uit de Aziatische taigazone komt. Er is weinig bekend over de ecologische impact van de soort. Mogelijk kan de grondeekhoorn de inheemse rode eekhoorn en op de grond broedende vogels verdringen, maar hiervoor ontbreekt er bewijs. Wel is bekend dat de Siberische grondeekhoorn een mogelijk reservoir voor de ziekte van Lyme vormt.
Thaise eekhoorn
De Thaise eekhoorn is een boomeekhoorn die van nature voorkomt in Zuidoost-Azië. De soort heeft zich nog niet gevestigd in Nederland, maar in Zuid-Europa zorgt hij al voor veel problemen. De Thaise eekhoorn is een bedreiging voor de rode eekhoorn en voor nesten van bosvogels en slaapmuizen. De eekhoorn veroorzaakt schade aan bomen door het beschadigen van de bast en elektriciteitskabels en andere infrastructuur.
Wasbeer
De wasbeer is een roofdier dat vooral in de schemer en nacht actief is en van nature voorkomt in Noord- en Centraal-Amerika. Op lokaal niveau kan de soort door predatie incidenteel een bedreiging vormen voor inheemse (bedreigde) diersoorten. Bovendien is de soort drager van verschillende parasieten en ziektes die schadelijk kunnen zijn voor mens en dier zoals de wasbeerspoelworm, hondsdolheid (rabiës) en de hondenziekte.
Wasbeerhond
De wasbeerhond is een hondachtig roofdier, oorspronkelijk afkomstig uit Oost-Azië. Bij de huidige populatieomvang is de impact van de wasbeerhond op biodiversiteit en ecosystemen beperkt. De wasbeerhond kan verschillende ziektes en parasieten overdragen op mensen en dieren zoals de vossenlintworm, hondsdolheid (rabiës) en trichinellose (worm) via besmet vlees.
Overige invasieve exoten
Planten
Alsemambrosia
Alsemambrosia is een eenjarige plant die van nature voorkomt in Noord-Amerika. De plant is in Europa terechtgekomen door de import van landbouwproducten uit de VS en Canada. Alsemambrosia wordt ook wel de 'hooikoortsplant' genoemd, omdat het stuifmeel hevige hooikoorts kan veroorzaken. Omdat de plant laat in het jaar bloeit, kan het hooikoortsseizoen hierdoor langer duren.
Amerikaanse eik
De Amerikaanse eik komt oorspronkelijk uit het oosten van Noord-Amerika en werd in de 19e eeuw in Europa aangeplant als sierboom. Later is de Amerikaanse eik ook op grote schaal aangeplant in bossen in onder andere Nederland en België als snelgroeiende boomsoort. Echter, met name op zandgronden gedraagt de Amerikaans eik zich invasief en verdrukt de soort meer langzaam groeiende inheemse soorten, zoals inlandse eik en grove den. Hierdoor kan de soort op sommige locaties het gehele bos domineren. De soort verjongt zich eenvoudig en massaal via zaad. Bovendien lopen afgezaagde stobben weer snel en vitaal uit. Dit maakt bestrijding van de Amerikaans eik moeilijk.
Amerikaanse vogelkers
De Amerikaanse vogelkers kwam in de 17e eeuw vanuit Amerika mee naar Nederland als sierboom. Maar de boom plant zich zo succesvol voort dat hij ook wel bospest wordt genoemd. Al decennia proberen terreinbeheerders de vogelkers te bestrijden, maar dat blijkt niet eenvoudig. Bij de bestrijding in bossen krijgt de ecosysteemaanpak, of systeemgericht beheer steeds meer aandacht. Het functioneren van het ecosysteem en het realiseren van de beheerdoelen staan hierbij centraal en niet de aanwezigheid van de exoot.
Canadese en Late guldenroede
Guldenroedes behoren tot de composietenfamilie. In Nederland komen drie soorten voor, waarvan er twee exotisch zijn: de Canadese guldenroede en de Late guldenroede. De Echte guldenroede is inheems. De Guldenroedes kunnen dichte vegetaties vormen waardoor inheemse soorten worden verdrongen. Uitsteken en begrazen zijn effectieve bestrijdingsmethoden maar langjarige nazorg is noodzakelijk.
Chinese bruidssluier
Chinese bruidssluier is een snelgroeiende klimplant waarvan de windende stengels tot 15 m lang kunnen worden. De soort komt van nature voor in West-China en Tibet en is geïntroduceerd als sierplant. In natuurterreinen kan Chinese bruidssluier de natuurlijke vegetatie overwoekeren en voor schaduw zorgen waardoor de natuurlijke ondergroei geen kans meer krijgt. De soort is een zeer snelle groeier die zich in korte tijd flink kan uitbreiden.
Cotoneaster (Dwergmispel)
Cotoneaster-soorten (Dwergmispel) komen van nature voor in de gematigde streken van Europa, Noord-Afrika, het Midden-Oosten en Azië. In Nederland zijn Cotoneaster-soorten populair als sierplanten. Het is een agressieve groeier die de inheemse vegetatie verdringt. Bovendien zijn alle delen van de plant, met name de vruchten, licht giftig. Verschillende Cotoneaster-soorten zijn bezig met een opmars in Nederland. Nu ingrijpen voorkomt dat er meer haarden ontstaan.
Dijkviltbraam
Dijkviltbraam is een invasieve bramensoort die inmiddels een van de algemeenste bramensoorten is in Nederland. De soort vormt ondoordringbare bramenkoepels die andere planten verdringen en successie kan verhinderen. Bovendien zijn deze soortenarme braamstruwelen niet aantrekkelijk voor broedvogels. Mogelijk kan ook hybridisatie optreden met inheemse bramensoorten, maar daar is nog weinig over bekend. Eenmaal gevestigd blijkt dijkviltbraam vrijwel niet te bestrijden, behalve tegen hoge kosten en beheerinspanningen.
Doornappel
Doornappel is een eenjarige plant uit de Nachtschadefamilie. De precieze herkomst is niet bekend, maar waarschijnlijk is de doornappel afkomstig uit Noord-Amerika. In de 16e eeuw is de soort in Spanje geïntroduceerd en daar verwilderd. Inmiddels komt de doornappel in vrijwel heel Europa voor. De doornappelplant is giftig voor mensen en dieren en vormt in heel West-Europa een steeds groter probleem in de akkerbouw
Gele bieslelie
Gele Bieslelie is een wintergroene vaste plant met zwaardvormige, grasachtige, grijsgroene bladeren en een polvormende groei. Op dit moment komt de Gele bieslelie nog maar op een beperkt aantal locaties voor, maar de verwachting is dat deze soort zich snel uitbreidt. De plant vermeerdert zich vooral via het wortelstelsel en kan op die manier grote gebieden koloniseren.
Japanse duizendknoop
De Japanse duizendknoop verspreidt zich razendsnel. Niet voor niets wordt hij tot de meest invasieve exoten gerekend. Door zijn sterke groeikracht verdringt de duizendknoop inheemse plantensoorten èn zijn sterke wortelstokken en stengels kunnen schade veroorzaken aan bouwwerken, leidingen en wegen. Japanse duizendknoop groeit op zeer uiteenlopende plekken zoals spoordijken, braakliggende terreinen, wegbermen, rivierkribben, bosranden en beekoevers.
Javaanse peterselie
Van oorsprong komt de Javaanse of Japanse peterselie uit Zuid-, Zuidoost- en Oost-Azië en Australië, waar de plant ook verbouwd wordt als groente. Javaanse peterselie wordt in de Verenigde Staten als een invasieve soort aangemerkt die grote ecologische, economische en maatschappelijke schade aanricht. Verwildering in Europa komt nog weinig voor maar de verwachting is dat de soort zich ook hier invasief kan gaan gedragen.
Karmozijnbes
Oosterse karmozijnbes is een vaste plant uit Oost-Azië die rond 1850 in Europa is geïntroduceerd als sierplant. Minder vaak zie je de Westerse Karmozijnbes, die uit uit Noord-Amerika komt. Beide soorten hebben donkerpaarse tot zwarte bessen. De zaden, onrijpe bessen en wortels zijn giftig. Karmozijnbes vormt een risico voor natuur en milieu doordat de plant zich snel verspreidt en andere planten verdringt.
Mahonie
Mahonie komt oorspronkelijk uit het westen van Noord-Amerika en is in Europa geïntroduceerd voor de tuinbouw. De soort is in Groot-Brittannië, Nederland, België, Frankrijk en Duitsland plaatselijk ingeburgerd. In Vlaanderen gedraagt mahonie zich invasief en zorgt voor verstoringen van de duinvegetatie door struikvorming in duindoornstruwelen en duinbossen.
Papiermoerbei
Papiermoerbei komt oorspronkelijk uit Oost-Azië en is als decoratieve plant geïntroduceerd in tuinen en parken. Het is een agressieve groeier die de inheemse vegetatie verdringt. Verwilderde exemplaren zijn nog maar op een paar plekken in Nederland waargenomen. Nu ingrijpen voorkomt dat er meer haarden ontstaan en de soort zich alsnog invasief gaat gedragen.
Pontische rododendron
Pontische rododendron is een invasieve exoot die oorspronkelijk in Zuid-Europa en Zuidwest-Azië voorkomt. In de 18e eeuw is de soort naar Nederland gehaald als sierplant en sinds 1900 is hij gaan verwilderen. De soort vermeerdert zich zowel vegetatief als via zaden. Pontische rododendron groeit vooral op vochtige, min of meer zure grond op buitenplaatsen en in bossen.
Rimpelroos
Rimpelroos is een invasieve exoot die van oorsprong in Zuidoost-Siberië, Japan, Korea en Noordoost-China voorkomt. In Nederland wordt de rimpelroos vaak aangeplant in openbaar groen en wordt de soort veel gebruikt in de sierteelt. Met name in de duinen vormt rimpelroos een groot probleem. Het is een agressieve groeier die de inheemse vegetatie verdringt.
Trosbosbes
De uit Noord-Amerika afkomstige blauwe bes of trosbosbes is naar Nederland gehaald voor het kweken van blauwe bessen. Vanuit kwekerijen is de soort naar hoogvenen en natte heidegebieden verspreid waar hij de bijzondere en karakteristieke flora en fauna bedreigt. Deze terreinen zijn vaak moeilijk toegankelijk waardoor bestrijding lastig is.
Vlinderstruik
De Vlinderstruik is een bladverliezende struik die van nature voorkomt in China. Rond 1900 is de soort in Europa geïntroduceerd als sierplant. De soort heeft een voorkeur voor droge, stenige plaatsen zoals braakliggende en verlaten gebieden. Snelle rijping, grote aantallen door de wind verspreide zaden en een hoge kiemkracht dragen sterk bij aan de uitbreiding van het verspreidingsgebied.
Watercrassula
Watercrassula is een invasieve waterplant afkomstig uit Australie en Nieuw-Zeeland en ingevoerd als vijverplant. Door dumpingen is de plant in de natuur terecht gekomen en verwildert. In Nederland komt Watercrassula vooral voor op aflopende zandige oevers die tijdelijk droogvallen. Door dichte zodevorming boven water kunnen watergangen helemaal dichtgroeien.
Dieren
Aziatische modderkruiper
De Aziatische of Chinese modderkruiper is een bodemaaseter die van oorsprong uit Oost-Azië komt. De soort is hier geïntroduceerd als aquariumvis en aasvis voor de sportvisserij. Vestiging van de soort in Nederland is inmiddels een voldongen feit. Eenmaal gevestigd treedt concurrentie en mogelijk hybridisatie met inheemse soorten op. Bovendien kan Aziatische modderkruiper nieuwe ziektes en parasieten met zich meebrengen.
Essenprachtkever
De essenprachtkever (Agrilus planipennis)komt nog niet voor in de EU, maar is wel aangewezen als quarantaine- en prioriteits-organisme. Dit betekent dat introductie en vestiging van de soort grote nadelige gevolgen zal hebben. Zo zal de gewone es waarschijnlijk grotendeels verdwijnen uit Nederland bij vestiging van de essenprachtkever. Het voorkomen van introductie en vestiging is daarom van groot belang.
Japanse kever
De Japanse kever is een bladsprietkever, ongeveer net zo groot als een rozenkever. De soort wordt beschouwd als een van de schadelijkste insecten ter wereld. Begin november is in het zuidwesten van Duitsland voor het eerst een Japanse kever aangetroffen. Daarmee komt deze voor veel plantensoorten zeer schadelijke soort steeds dichter bij Nederland.
Mediterraan draaigatje
Het mediterraan draaigatje in een invasieve exotische mier die voor het eerst in 2013 in Nederland werd aangetroffen. Sindsdien worden er steeds meer meldingen gedaan. Ze zijn meegekomen met tuinplanten uit Zuid-Europa. Mediterrane draaigatjes kunnen met meerdere koninginnen en een groot volk in één zogenaamde superkolonie leven. Ze verdringen andere mierensoorten en ondergraven bestrating wat tot grote overlast kan leiden in woonwijken.
Nieuw-Guineese landplatworm
De Nieuw-Guineese landplatworm (Platydemus manokwari) is een vrij kleine landplatworm die behoort tot de 100 meest invasieve soorten ter wereld. Van oorsprong afkomstig uit Nieuw-Guinea (Indonesië), is de soort op verschillende landen in de Stille Oceaan gebruikt als biologische bestrijder voor invasieve slakken. Echter, de landplatworm voedt zich ook met inheemse slakken en regenwormen. Bovendien kan de soort drager zijn van de longworm Angiostrongylus cantonensis die angiostrongyliasis kan veroorzaken, met schadelijke gevolgen voor de gezondheid van mensen. Op dit moment komt de soort nog niet voor in Nederland, maar hij wordt wel verwacht.
Termieten
Termieten komen van nature niet voor in Nederland, maar er zijn uitheemse soorten die in het gematigde Noord-Europese klimaat kunnen overleven en schade kunnen veroorzaken. In het Duitse grensdorp Millen, vlakbij Sittard hebben termieten ernstige schade toegebracht aan historische gebouwen. Termieten kunnen in Nederland komen doordat ze meeliften met geïmporteerde goederen.